KAWALERIA POLSKA NA WĘGRZECH 1848-1849

RECENZJE KSIĄŻKI

W latach 1848–1849 w imię szczytnego i jednocześnie romantycznego hasła „Za wolność Waszą i Naszą” wielu Polaków, głównie z Galicji oraz z zaboru rosyjskiego, wzięło udział w europejskiej „wiośnie ludów”. Nie zabrakło ich także na Węgrzech, gdy kraj ten podjął próbę odzyskania niepodległości, podejmując nierówną walkę z monarchią habsburską, którą w 1849 r. – niestety skutecznie – wsparła armia carskiej Rosji rządzonej przez samodzierżcę Mikołaja I. Tym samym walcząc razem z Węgrami ochotnicy polscy walczyli najpierw przeciw jednemu, a następnie przeciwko dwóm z trzech zaborców, którzy przeszło pół wieku wcześniej przyczynili się do ostatecznego upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów. To zaś, obok poczucia przyjaźni i zwykłego ludzkiego współczucia dla Węgrów, było głównym czynnikiem skłaniającym Polaków – przede wszystkim zaś młodzież – do niełatwej i często niebezpiecznej wyprawy do krajów Korony Świętego Stefana oraz do ochotniczego podejmowania walki zbrojnej ze wspólnym wrogiem. Warto też tutaj podkreślić, że od żadnego innego europejskiego narodu Węgrzy nie uzyskali wtenczas tak znaczącej pomocy. Stojąca bowiem wówczas na gruncie postanowień kongresu wiedeńskiego Europa nie widziała potrzeby istnienia niepodległych i samodzielnych Węgier, podobnie zresztą jak i wolnej Rzeczpospolitej.
Niemałą rolę w tej krwawej węgierskiej epopei odegrały formacje polskiej jazdy opromienione blaskami wcześniejszej bitewnej chwały sięgającej co najmniej czasów wojen napoleońskich oraz wojny polsko-rosyjskiej 1831 roku. Mało kto już dzisiaj pamięta bowiem, że jedynie dwóm narodom udało się stworzyć i wprowadzić do dziejów światowej historii wojskowej uniwersalne rodzaje lekkiej jazdy, które na przestrzeni od pierwszej ćwierci XVIII w. poprzez wiek XIX oraz znaczną część XX w. obecne były niemal we wszystkich armiach świata. Były to – i w wielu armiach nadal są – barwne i bitne formacje węgierskich huzarów oraz litewskie i polskie, a później wyłącznie polskie – nie mniej skuteczne – formacje ułańskie – na zachodzie Europy, z racji uzbrojenia w lance, po dziś dzień zwane także lansjerami. Te pierwsze powszechną sławę i uznanie uzyskały już podczas wojny siedmioletniej z lat 1756–1763, zaś uzbrojeni w poręczne i niezwykle skuteczne lance ułani apogeum swego znaczenia i rozgłosu osiągnęli w niezwykle krwawej i dynamicznej epoce napoleońskiej.
Jest też rzeczą ciekawą, że o ile w Wojsku Polskim Księstwa Warszawskiego pojawiły się dwa waleczne pułki huzarskie, o tyle rewolucyjna armia węgierska nie posiadała własnych formacji ułańskich. Lukę tę oraz istotną potrzebę taktyczną skutecznie wypełniły natomiast oddziały ułańskie formowane przez polskich ochotników. Były one bowiem groźnym przeciwnikiem dla regimentów ułańskich armii austriackiej, które – niestety – w znacznej części formowane były w oparciu o oficerów Polaków i polskojęzycznych rekrutów pochodzących z Galicji. Choćby z tych, przytoczonych powyżej powodów, warto przypomnieć ciekawe i jednocześnie złożone oraz nadal słabo poznane i opisane dzieje polskich formacji jazdy walczących o niepodległość Węgier w latach 1848–1849.
Dobrze się więc stało, że pułkownik Zbigniew Radoń, duchem kawalerzysta, podjął się zadania przypomnienia tego nieco zapomnianego już dziś fragmentu polskiej historii wojskowej i jednocześnie ważnego elementu wspólnych polsko-węgierskich dziejów. To głównie one stały się bowiem powodem powstania powiedzenia: „Polak-Węgier dwa bratanki i do szabli i do szklanki”. Poza tym ówczesne działania jazdy polskiej na Węgrzech stanowią istotny element etosu i chwały formacji konnych w całych tysiącletnich dziejach polskiej państwowości i jej armii. Dobrze też się stanie, jeżeli obydwa narody będą miały świadomość również tego elementu wspólnych dziejów. Ponoć zarówno Polak, jak i Węgier, to urodzeni kawalerzyści. Czy to prawda? Dzisiaj już nikt tego nie sprawdzi. Pomimo to współcześnie te wspólne kawaleryjskie dzieje mogą stanowić jednak istotny czynnik budowania dobrych relacji pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a Republiką Węgierską.
Na ile zadanie to zostało spełnione ocenią już potencjalni czytelnicy, którym pozostaje jedynie życzyć udanej i pożytecznej lektury. Wydaje się jednak, że już teraz można stwierdzić, iż praca ta zapewne przyczyni się do budowy i pomnożenia liczącej obecnie ponad tysiąc lat historii i chwały polskiej jazdy, której współcześni Polacy nie muszą się wstydzić, a wręcz przeciwnie mogą być z niej dumni. Przecież analiza zwycięskiej szarży Pułku Lekkokonnego Polskiego Gwardii Cesarza Napoleona I pod Somosierrą po dzień dzisiejszy stanowi obiekt studiów i analiz na licznych czołowych uczelniach wojskowych świata.

prof. zw. dr hab.
Aleksander Smoliński, UMK

Cóż bardziej polskiego od zmierzenia się z wyzwaniem opisania historii jazdy polskiej na węgierskiej ziemi w dobie Wiosny Ludów? Pasja autora, którą od początku zarażał tarnowskich muzealników, była gwarantem otrzymania pracy, która jest rezultatem olbrzymiej pracy badawczej, szczęśliwie połączonej z umiejętnością przekazania nieznanych, bądź pozostających w cieniu treści.
Zbigniew Radoń nawiązuje do badań Istvana Kovacsa, nasycając jednocześnie przekaz historyczny prawdziwie kawaleryjskim duchem. Przyczynia się do stworzenia i utrwalenia w polskiej świadomości wiedzy o szerokim panteonie bohaterów, którzy gotowi byli zapłacić największą cenę za wartości jakie niesie ze sobą wolność.
To obowiązkowa pozycja dla wszystkich, którym bliska są uniwersalne wartość wolności, możliwości stanowienia o sobie i swoim państwie. Ufam, że obficie wykorzystywana będzie jako lektura, przy okazji analizy dziewiętnastowiecznych losów środkowoeuropejskich narodów.
Pozwalam sobie jednocześnie wyrazić głęboką i szczerą nadzieję, że w niedalekiej przyszłości praca Zbigniewa Radonia mieć będzie swoją węgierskojęzyczną premierę.

Andrzej Szpunar
Dyrektor Muzeum Okręgowego w Tarnowie
Prezes Tarnowskiego Towarzystwa Przyjaciół Węgier